आजच्या समाजात सर्जनशील विचारांचे मूल्य आणि महत्त्व यावर प्रत्येकजण सहमत नाही. समस्येचा एक भाग असा आहे की सर्जनशील असणे म्हणजे काय यावर एकमत नाही. वेगवेगळे लोक सर्जनशीलतेबद्दल वेगवेगळ्या प्रकारे विचार करतात, म्हणून ते त्याचे मूल्य आणि महत्त्व यावर सहमत होऊ शकत नाहीत हे आश्चर्यकारक नाही. मी लोकांशी सर्जनशीलतेबद्दल बोलत असताना, मला अनेक सामान्य गैरसमजांचा सामना करावा लागला.

समज 1: सर्जनशीलता कलात्मक अभिव्यक्तीबद्दल आहे

आम्ही चित्रकार, शिल्पकार आणि कवींना महत्त्व देतो आणि त्यांची प्रशंसा करतो त्यांच्या सर्जनशीलतेसाठी. परंतु इतर प्रकारचे लोक देखील सर्जनशील असू शकतात. शास्त्रज्ञ जेव्हा नवीन सिद्धांत विकसित करतात तेव्हा ते सर्जनशील असू शकतात. जेव्हा ते रोगांचे निदान करतात तेव्हा डॉक्टर सर्जनशील असू शकतात. नवीन उत्पादने विकसित करताना उद्योजक सर्जनशील होऊ शकतात. सामाजिक कार्यकर्ते जेव्हा संघर्ष करणाऱ्या कुटुंबांसाठी धोरणे सुचवतात तेव्हा ते सर्जनशील असू शकतात. राजकारणी जेव्हा नवीन धोरणे विकसित करतात तेव्हा ते सर्जनशील असू शकतात.

माझा असा विश्वास आहे की कलात्मक अभिव्यक्तीसह सर्जनशीलतेचा सामान्य संबंध अनेक पालकांच्या मनात सर्जनशीलतेचे मूल्य कमी करण्यास कारणीभूत ठरतो. जेव्हा मी पालकांशी सर्जनशीलतेबद्दल बोलतो तेव्हा ते सहसा असे गृहीत धरतात की मी कलात्मक अभिव्यक्तीबद्दल बोलत आहे. कारण बहुतेक पालक त्यांची मुले कलात्मकरित्या स्वतःला किती चांगल्या प्रकारे व्यक्त करू शकतात याला उच्च प्राधान्य देत नाहीत, ते म्हणतात की त्यांच्या मुलांसाठी सर्जनशील असणे "छान" असेल, परंतु त्यांना ते आवश्यक वाटत नाही. याला बगल देण्यासाठीविचारसरणी, मी "सर्जनशीलता" ऐवजी "सर्जनशील विचार" हा वाक्यांश वापरतो. जेव्हा पालक "सर्जनशील विचारसरणी" ऐकतात तेव्हा ते कलात्मक अभिव्यक्तीवर लक्ष केंद्रित करण्याची शक्यता कमी असते आणि ते त्यांच्या मुलांच्या भविष्यासाठी आवश्यक काहीतरी म्हणून पाहण्याची अधिक शक्यता असते.

समज 2: लोकसंख्येचा फक्त एक छोटा भाग सर्जनशील आहे

काही लोकांना असे वाटते की "सर्जनशील" आणि "सर्जनशीलता" हे शब्द केवळ जगासाठी नवीन असलेल्या आविष्कार आणि कल्पनांना संदर्भित करताना वापरावे. या दृष्टिकोनातून, नोबेल पारितोषिक विजेते सर्जनशील असतात आणि ज्या कलाकारांची कला प्रमुख संग्रहालयांमध्ये प्रदर्शित केली जाते ते सर्जनशील असतात, परंतु आपल्यापैकी बाकीचे नाहीत.

सृजनशीलतेचा अभ्यास करणारे संशोधक कधीकधी या प्रकारच्या सर्जनशीलतेला मोठा म्हणून संबोधतात -सी सर्जनशीलता. संशोधक ज्याला लिटिल-सी क्रिएटिव्हिटी म्हणतात त्यात मला अधिक रस आहे. जेव्हा तुम्ही तुमच्या दैनंदिन जीवनात तुमच्यासाठी उपयुक्त अशी कल्पना घेऊन आलात, तेव्हा ती छोटी-सी सर्जनशीलता असते. भूतकाळात हजारो-किंवा लाखो-लोकांनी तत्सम कल्पना आणल्या असतील तर काही फरक पडत नाही. जर ही कल्पना तुमच्यासाठी नवीन आणि उपयुक्त असेल, तर ती छोटी-सी सर्जनशीलता आहे.

पेपर क्लिपचा शोध बिग-सी क्रिएटिव्हिटी होता; प्रत्येक वेळी जेव्हा कोणीतरी दैनंदिन जीवनात पेपर क्लिप वापरण्याचा नवीन मार्ग शोधून काढतो, तेव्हा ती लिटल-सी क्रिएटिव्हिटी असते.

कधीकधी, शिक्षक बिग-सी क्रिएटिव्हिटीवर जास्त लक्ष केंद्रित करतात आणि लिटिल-सी क्रिएटिव्हिटीवर पुरेसे नसते. . काही वर्षांपूर्वी, मी एका गटाला सर्जनशीलतेबद्दल एक सादरीकरण केलेशिक्षक शेवटी प्रश्नोत्तराच्या सत्रात, एका शिक्षकाने सांगितले की सर्जनशीलतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी अधिक चांगल्या पद्धती विकसित करणे आमच्यासाठी खूप महत्वाचे आहे जेणेकरुन आम्ही अशा विद्यार्थ्यांना ओळखू शकू ज्यामध्ये सर्जनशील होण्याची सर्वात मोठी क्षमता आहे. माझ्या मनात, हे अगदी चुकीचे मत आहे. प्रत्येकजण (थोडे-क) सर्जनशील असू शकतो आणि आम्हाला प्रत्येकाला त्यांच्या पूर्ण सर्जनशील क्षमतेपर्यंत पोहोचण्यात मदत करणे आवश्यक आहे.

मिथ 3: सर्जनशीलता अंतर्दृष्टीमध्ये येते

सर्जनशीलतेबद्दलच्या लोकप्रिय कथा अनेकदा फिरतात सुमारे एक अहा! क्षण आर्किमिडीज ओरडला "युरेका!" बाथटबमध्ये जेव्हा त्याला समजले की तो अनियमित आकाराच्या वस्तूंचे प्रमाण पाण्यात बुडवून मोजू शकतो (आणि विस्थापित पाण्याचे प्रमाण मोजू शकतो). आयझॅक न्यूटनने गुरुत्वाकर्षण शक्तीचे वैश्विक स्वरूप ओळखले जेव्हा तो सफरचंदाच्या झाडाखाली बसला होता - आणि पडलेल्या सफरचंदाने त्याच्या डोक्याला मारले. साप आपली शेपटी खात असल्याचे दिवास्वप्‍नात पाहून ऑगस्ट केकुले यांना बेंझिन रिंगची रचना कळली.

पण अहाहा! क्षण, जर ते अजिबात अस्तित्वात असतील, तर ते सर्जनशील प्रक्रियेचा फक्त एक छोटासा भाग आहेत. बहुतेक शास्त्रज्ञ, शोधक आणि कलाकार हे ओळखतात की सर्जनशीलता ही एक दीर्घकालीन प्रक्रिया आहे. कॉन्स्टँटिन ब्रँकुसी, आधुनिकतावादी कलेच्या प्रवर्तकांपैकी एक, यांनी लिहिले: “सर्जनशील असणे म्हणजे देवाकडून विजेचा धक्का बसणे नव्हे. त्यात स्पष्ट हेतू आणि उत्कटता आहे.” थॉमस एडिसनने प्रसिद्धपणे सांगितले की सर्जनशीलता 1 टक्के प्रेरणा आणि 99 आहेटक्के घाम.

पण घाम येत असताना ती व्यक्ती काय करत असते? अहाहा आधी कोणत्या प्रकारचा क्रियाकलाप आहे! क्षण? ही केवळ मेहनतीची बाब नाही. सर्जनशीलता ही एका विशिष्ट प्रकारच्या कठोर परिश्रमातून विकसित होते, जिज्ञासू शोधांना खेळकर प्रयोग आणि पद्धतशीर तपास एकत्र करून. नवीन कल्पना आणि अंतर्दृष्टी ते एका झटक्यात आल्यासारखे वाटू शकतात, परंतु ते सहसा कल्पना करणे, तयार करणे, खेळणे, सामायिक करणे आणि प्रतिबिंबित करणे या अनेक चक्रांनंतर घडतात—म्हणजे क्रिएटिव्ह लर्निंग स्पायरलद्वारे अनेक पुनरावृत्तीनंतर.

गैरसमज 4: तुम्ही सर्जनशीलता शिकवू शकत नाही

मुले जगामध्ये कुतूहलाने येतात यात काही शंका नाही. त्यांना स्पर्श करायचा आहे, संवाद साधायचा आहे, शोधायचा आहे, समजून घ्यायचा आहे. जसजसे ते मोठे होतात, तसतसे त्यांना स्वतःला व्यक्त करायचे असते: बोलणे, गाणे, चित्र काढणे, बांधणे, नृत्य करणे.

काही लोकांना वाटते की मुलांच्या सर्जनशीलतेला पाठिंबा देण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे त्यांच्या मार्गातून बाहेर पडणे : तुम्ही सर्जनशीलता शिकवण्याचा प्रयत्न करू नये; फक्त मागे उभे राहा आणि मुलांच्या नैसर्गिक कुतूहलाचा ताबा घेऊ द्या. मला या दृष्टिकोनाबद्दल थोडी सहानुभूती आहे. हे खरे आहे की काही शाळा आणि काही घरांच्या कठोर रचना मुलांची उत्सुकता आणि सर्जनशीलता कमी करू शकतात. मी हे देखील मान्य करतो की तुम्ही सर्जनशीलता शिकवू शकत नाही, जर शिकवण्याचा अर्थ मुलांना सर्जनशील कसे बनवायचे याचे स्पष्ट नियम आणि सूचना देणे आहे.

परंतु तुम्ही सर्जनशीलता वाढवू शकता. सर्व मुले सर्जनशील होण्याची क्षमता घेऊन जन्माला येतात,परंतु त्यांची सर्जनशीलता स्वतःच विकसित होईल असे नाही. त्याचे पालनपोषण, प्रोत्साहन, समर्थन करणे आवश्यक आहे. ही प्रक्रिया एखाद्या शेतकरी किंवा माळीने रोपांची काळजी घेण्यासारखे वातावरण तयार करून झाडे फुलतील. त्याचप्रमाणे, तुम्ही शिक्षणाचे वातावरण तयार करू शकता ज्यामध्ये सर्जनशीलता वाढेल.

म्हणून, होय, तुम्ही सर्जनशीलता शिकवू शकता, जोपर्यंत तुम्ही सेंद्रिय, परस्परसंवादी प्रक्रिया म्हणून शिकवण्याचा विचार करता.

हे MIT मीडिया लॅबमधील लर्निंग रिसर्चचे प्राध्यापक आणि स्क्रॅच प्रोग्रामिंग प्लॅटफॉर्मसाठी जबाबदार असलेल्या संशोधन गटाचे प्रमुख मिच रेस्निक यांनी लाइफलाँग किंडरगार्टन: प्रोजेक्ट्स, पॅशन, पीअर्स आणि प्लेद्वारे सर्जनशीलता जोपासणे यामधून उतारा रूपांतरित केला आहे. सर्जनशील समस्या सोडवण्याची मागणी वाढत्या जगात "सर्जनशील शिकणारे" होण्यासाठी विद्यार्थ्यांना तयार करण्याच्या त्यांच्या कल्पनांसाठी संपूर्ण पुस्तक वाचा.